Aziz Sancar'ın Bilime Katkıları ve Hayatı
Prof. Dr. Aziz Sancar, Mardin'in Savur ilçesinde başlayan hayat yolculuğunu, bilim dünyasına yaptığı devrim niteliğindeki katkılarla taçlandırmış bir bilim insanı, hekim ve biyokimyagerdir. 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanarak, DNA onarımı ve biyolojik saat üzerine yaptığı kapsamlı çalışmalarla uluslararası alanda tanınan Sancar, kanser tedavileri ve diğer birçok hastalığın anlaşılmasında önemli bir rol oynamıştır. İşte, Aziz Sancar’ın ilham verici hayat hikayesi ve bilim dünyasına yaptığı katkılar.
Mardin’den Nobel’e Uzanan Yolculuk
8 Eylül 1946'da Mardin'in Savur ilçesinde, okuma yazma bilmeyen bir ailenin yedinci çocuğu olarak dünyaya gelen Aziz Sancar, eğitim hayatına memleketinde başladı. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra, 1969 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden birincilikle mezun oldu. İki yıl boyunca Savur'da hekimlik yaptıktan sonra, NATO-TÜBİTAK bursuyla Amerika Birleşik Devletleri'ne giderek Dallas'taki Teksas Üniversitesi'nde Moleküler Biyoloji programına katıldı. Sancar, kariyerini Yale ve North Carolina gibi prestijli üniversitelerde sürdürerek, bilim dünyasına önemli araştırmalarla katkıda bulundu.
Nobel Ödülü'nü Getiren Keşifler
Prof. Dr. Sancar’ın Nobel Ödülü’nü kazandığı en çarpıcı çalışması, hücrelerin UV ışınları veya diğer zararlı etkenlerle hasar görmüş DNA’yı nasıl onardığını moleküler düzeyde haritalandırmasıdır. Bu alandaki iki temel keşfi şunlardır:
- Nükleotid Kesip Çıkarma Onarımı: Sancar, hücrelerin hasarlı DNA parçalarını çevresindeki sağlam nükleotidlerle birlikte kesip çıkararak, boşluğu DNA polimeraz enzimiyle yeniden doldurduğunu keşfetti. Bu buluş, kanser tedavisinin anlaşılmasında bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.
- Transkripsiyona Bağlı Onarım: Sancar, hücrenin aktif olarak kullandığı DNA bölgelerinin, kullanılmayan bölgelere göre daha hızlı onarıldığını kanıtladı. Bu keşif, hücre onarım mekanizmasında bir öncelik sıralaması olduğunu ortaya koyarak bilim literatürüne önemli bir katkı sağladı.
Biyolojik Saatin Sırlarını Çözmek
Aziz Sancar’ın bilim dünyasına bir diğer önemli katkısı, insan vücudundaki biyolojik saatin (sirkadiyen ritim) kontrol mekanizmasını çözmesidir. Bir uçak yolculuğu sırasında "jet lag" üzerine okuduğu bir makaleden ilham alarak yaptığı araştırmalar sonucunda, "Kriptokrom (CRY)" adını verdiği genleri keşfetti. Bu genlerin, DNA onarımında rol oynayan fotoliyaz genleri ile bağlantılı olduğunu ve bozulmaları durumunda biyolojik saatin de bozulduğunu kanıtladı. Bu buluş, Science dergisi tarafından yılın en önemli ikinci moleküler keşfi olarak nitelendirildi.
Bilim Dünyasına Kazandırdığı Kavramlar
Prof. Dr. Sancar, kariyeri boyunca literatüre kendi adıyla anılan birçok terim kazandırdı. Geliştirdiği "Maxicell" yöntemi, genlerin ve ürettikleri proteinlerin hücrenin kendi genlerinden izole edilerek incelenmesine olanak sağladı ve bu terim Oxford Biyokimya Sözlüğü'ne girdi. Ayrıca, bir proteinin DNA’ya bağlanması için bazen bir yardımcı proteine ihtiyaç duyduğunu fark ederek bu yardımcıya "moleküler arabulucu" adını verdi. Aziz Sancar’ın bu katkıları, biyokimya alanında önemli bir bilgi birikimi oluşturmuştur.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Aziz Sancar kimdir ve nerelidir? Aziz Sancar, 1946 Mardin, Savur doğumlu, DNA onarımı ve biyolojik saat üzerine yaptığı çalışmalarla 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmış Türk bilim insanı, hekim ve biyokimyagerdir.
Aziz Sancar Nobel Ödülü'nü neden kazandı? Hücrelerin hasar görmüş DNA'yı nasıl onardığını ve "Nükleotid Kesip Çıkarma Onarımı" mekanizmasını moleküler düzeyde haritalandırdığı için bu ödüle layık görülmüştür. Bu çalışma, kanser tedavisinin anlaşılmasında büyük öneme sahiptir.
Aziz Sancar'ın biyolojik saat ile ilgili keşfi nedir? Sancar, insanlardaki "Kriptokrom (CRY)" genlerinin vücudun 24 saatlik ritmini düzenlediğini keşfederek bu mekanizmayı aydınlatmıştır.
Maxicell yöntemi nedir? Aziz Sancar'ın geliştirdiği bu yöntem, plazmidlere sahip hücrelerin genlerini ve proteinlerini, hücrenin kendi genlerinden ayrı olarak incelemeye olanak tanıyan bir tekniktir.
